ส้มเขียวหวาน

ลักษณะภายนอกของเครื่องยา:           

             ผิวผลไม่เรียบ เปลือกผลสีส้ม หรือส้มแกมเขียว เปลือกอ่อน ผิวหนาประมาณ 2 มิลลิเมตร มีต่อมน้ำมันขนาดเล็กหนาแน่นที่เปลือก  บริเวณขอบผิวมักหด และม้วนเข้าด้านใน ผิวผลด้านในสีขาวหรือสีเทาอ่อน เนื้อเปลือกเบา เปราะ เปลือกผลมีกลิ่นหอม รสปร่า ขม และเผ็ดร้อนเล็กน้อย

เครื่องยา ผิวส้มเขียวหวาน

เครื่องยา ผิวส้มเขียวหวาน

เครื่องยา ผิวส้มเขียวหวาน

ลักษณะทางกายภาพและเคมีที่ดี:
          ปริมาณน้ำไม่เกิน 13%, ปริมาณเถ้ารวมไม่เกิน 5%, ปริมาณสาร hesperidin ไม่น้อยกว่า 3.5% (ข้อกำหนดเภสัชตำรับจีน)

          ปริมาณความชื้นไม่เกิน 13%, ปริมาณเถ้ารวมไม่เกิน 4%, ปริมาณสารสกัดด้วยเอทานอลเจือจางไม่น้อยกว่า 30%, ปริมาณน้ำมันระเหยง่ายไม่น้อยกว่า 0.4%,  ปริมาณสาร hesperidin ไม่น้อยกว่า 4% (ข้อกำหนดเภสัชตำรับญี่ปุ่น)

          ปริมาณความชื้นไม่เกิน 12%, ปริมาณเถ้ารวมไม่เกิน 5%, ปริมาณเถ้าที่ไม่ละลายในกรดไม่เกิน 1%, ปริมาณสารสกัดด้วย 50% เอทานอลไม่น้อยกว่า 12%, ปริมาณน้ำมันระเหยง่ายไม่น้อยกว่า 0.2 มิลลิลิตร (เครื่องยา50 กรัม) (ข้อกำหนดเภสัชตำรับเกาหลี)

          ปริมาณสิ่งแปลกปลอมไม่เกิน 1%, ปริมาณน้ำไม่เกิน 13%, ปริมาณเถ้ารวมไม่เกิน 4%, ปริมาณเถ้าที่ไม่ละลายในกรดไม่เกิน 1%, ปริมาณสารสกัดด้วยน้ำไม่น้อยกว่า 39%, ปริมาณสารสกัดด้วยเอทานอลไม่น้อยกว่า 29%, ปริมาณรวมของสาร hesperidin และ narirutin ไม่น้อยกว่า 2.9%,  ปริมาณรวมของสาร nobiletin และ tangeretin ไม่น้อยกว่า 0.071%  (ข้อกำหนดเภสัชตำรับฮ่องกง)

 
สรรพคุณ:
           ตำรายาไทย: เปลือกส้มเขียวหวาน  ใช้แก้ลมวิงเวียน หน้ามืด ตาลาย ใจสั่น แก้ลมท้องขึ้น อืดเฟ้อ รักษาโรคผมร่วง ใช้ปรุงยาหอมแก้ลมวิงเวียน หน้ามืดตาลาย แก้ลมจุกเสียดแน่นเฟ้อ
           ตำรายาไทยผิวส้มเขียวหวานจัดอยู่ใน “เปลือกส้ม 8 ประการ” ประกอบด้วย ผิวส้มเขียวหวาน ผิวส้มจีน ผิวส้มซ่า ผิวส้มโอ ผิวส้มตรังกานู ผิวมะงั่ว ผิวมะนาว หรือผิวส้มโอมือ และผิวมะกรูด มีสรรพคุณแก้ลมกองละเอียด กองหยาบ แก้เสมหะโลหะ ใช้ปรุงยาหอม แก้ทางลม
           นอกจากนี้บัญชียาจากสมุนไพร: ที่มีการใช้ตามองค์ความรู้ดั้งเดิม ตามประกาศ คณะกรรมการแห่งชาติด้านยา (ฉบับที่ 5)    ปรากฏการใช้ผิวส้มเขียวหวาน ในยารักษากลุ่มอาการทางระบบไหลเวียนโลหิต (แก้ลม) ปรากฏตำรับ”ยาหอมเทพจิตร” มีส่วนประกอบของผิวส้มเขียวหวาน อยู่ใน ”เปลือกส้ม 8 ประการ” ร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นๆ ในตำรับ มีสรรพคุณในการแก้ลมวิงเวียน แก้อาการหน้ามืด ตาลาย ใจสั่น คลื่นเหียน อาเจียน แก้ลมจุกแน่นในท้อง บำรุงดวงจิตให้ชุ่มชื่น

รูปแบบและขนาดวิธีใช้ยา:
          ขนาดการใช้ทั่วไปกำหนดในเภสัชตำรับจีน 3-10 กรัม

องค์ประกอบทางเคมี:
           anthranilic acid, apigenin, caryophyllene, geraniol, hesperidin, limonene, linalool, myrcene, naringenin, nobiletin, nerol, nomilin, ocimene, phellandrene, pinene, sabinene, sinensetin, tangeretin

การศึกษาทางเภสัชวิทยา:
           ต้านไวรัส  ยับยั้งการสังเคราะห์โปรตีนของเชื้อไวรัส  ผสมในยารักษาโรคตับอักเสบ  ต้านอะมีบา  ไล่แมลง ต้านยีสต์  ต้านแบคทีเรีย ต้านเชื้อรา  ต้านอนุมูลอิสระ  ต้านอาการหัวใจเต้นผิดปกติ  คลายกล้ามเนื้อเรียบ  ต้านอาการตัวเหลือง  ต้านการก่อกลายพันธุ์  ไม่มีฤทธิ์ก่อกลายพันธุ์  ต้านมะเร็ง  เป็นพิษต่อเซลล์มะเร็ง  ผสมในยาห้ามเลือด  ต้านพยาธิ  ฆ่าเห็บ  รักษาโรคเกี่ยวกับนิ่วในถุงน้ำดี  

การศึกษาทางคลินิก:
           ไม่มีข้อมูล

การศึกษาทางพิษวิทยา:
           การทดสอบความเป็นพิษพบว่า เมื่อป้อนน้ำมันหอมระเหยให้หนู หรือกระต่าย ขนาดที่ทำให้สัตว์ทดลองตายเป็นจำนวนครึ่งหนึ่งคือ มากกว่า  5 ก./กก.