คนทา

ลักษณะภายนอกของเครื่องยา:

          เปลือกนอกไม่เรียบ สีเทาอมน้ำตาล เนื้อรากสีออกเหลืองถึงน้ำตาลอ่อน

เครื่องยา รากคนทา

เครื่องยา รากคนทา

เครื่องยา รากคนทา

ลักษณะทางกายภาพและเคมีที่ดี:

         ปริมาณความชื้น ไม่เกิน 9.0% w/w ปริมาณเถ้ารวมไม่เกิน   4.0% w/w ปริมาณเถ้าที่ไม่ละลายในกรด ไม่เกิน 1.0% w/w ปริมาณสารสกัด ethanol ไม่ต่ำกว่า 3.0% w/w  ปริมาณสารสกัดน้ำ ไม่ต่ำกว่า 4.0% w/w(Department of Medical Sciences, 2018)

สรรพคุณ:

          ตำรายาไทย ราก รสขมเฝื่อนฝาดเย็น แก้ท้องร่วง บิด ลดความร้อนในร่างกาย กระทุ้งพิษไข้พิษ ไข้กาฬ ไข้หัวลมทุกชนิด แก้ไข้เส้น ไข้เหนือและไข้พิษ แก้ร้อนในกระหายน้ำ เป็นส่วนประกอบในยาแก้ไข้เบญจโลกวิเชียร รากอ่อนและต้น แก้ท้องร่วง แก้บิด

          บัญชียาจากสมุนไพร: ที่มีการใช้ตามองค์ความรู้ดั้งเดิม ตามประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติ ในบัญชียาหลักแห่งชาติ ระบุการใช้คนทาในตำรับ “ยาห้าราก” มีส่วนประกอบของรากคนทาร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นๆ ในตำรับ มีสรรพคุณบรรเทาอาการไข้

รูปแบบและขนาดวิธีใช้ยา:         -

องค์ประกอบทางเคมี:

          นำรากของต้นคนทามาสกัดด้วยเมทานอล แล้วนำมาสกัดต่อด้วยเฮกเซน และคลอโรฟอร์ม นำสิ่งสกัดในแต่ละส่วนมาทำการแยกโดยวิธีคอลัมน์โครมาโทรกราฟี และควิกคอลัมน์โครมาโทรกราฟี สามารถแยกสารได้ 4 ชนิด คือ heteropeucenin-7-methyl ether, perforaticacid, ของผสมสเตอรอยด์พวก beta-sitosterol, stigmasterol, campesterol และของผสมของ beta–sitosteryl-3-Oglucopyranoside,stigmasteryl-3-O-glucopyranoside, chloresteryl-3-O-glucopyranoside นอกจากนี้ยังได้รายงานการวิเคราะห์สิ่งสกัดในชั้นนํ้า พบพวกเกลือคลอไรด์, นํ้าตาล และกรดแอมิโน (ผกามาศ, 2533)

          การแยกและหาสูตรโครงสร้างของสารประกอบจากรากคนทา พบ 2-hydroxymethyl-3-methylalloptaeroxylin และสารประกอบอื่น ๆ อีกแปดชนิด คือ heteropeucenin-7-methylether, perforarotic acid,lupeol, คูมารินที่ไม่มีหมู่แทนที่ 5-hydroxy-6,7-dimethoxycoumarin, ของผสมของแอลกอฮอล์โซ่ตรง (C31-C35), ของผสมสเตียรอยด์ (betasitosterol,campesterol และ stigmasterol) และของผสมของสเตียรอยด์กลัยโคไซด์ (beta-sitosteryl-3-O-glucopyranoside,chloresteryl-3-O-glucopyranoside, stigmasteryl-3-O-glucopyranoside) (มนิดา, 2535)

การศึกษาทางเภสัชวิทยา:

ฤทธิ์ต้านการอักเสบ

          ศึกษาฤทธิ์ต้านการอักเสบของสารสกัดเอทานอลจากรากคนทา แบ่งเป็นการทดสอบในสัตว์ทดลองและทดสอบในหลอดทดลอง การศึกษาในสัตว์ทดลอง ทำการศึกษาฤทธิ์ลดการบวมเฉียบพลันที่อุ้งเท้าหนูขาว หลังจากฉีด carrageenan ที่เวลา 1, 2, 3, 4, 5 และ 6 ชั่วโมง โดยใช้หนูเพศผู้สายพันธุ์วิสตาร์ ให้สารสกัดคนทาในขนาด 5-400 mg/kg เปรียบเทียบกับยามาตรฐาน indomethacin 5 mg/kg การทดสอบในหลอดทดลอง ดูผลการแสดงออกของ mRNA expression ของสารที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการอักเสบ ได้แก่ TNF- α, IL-6 และ IL-1β ศึกษาในเซลล์แมคโครฟาจ J774A.1 ของหนู ที่ถูกเหนี่ยวนำการอักเสบด้วย Lipopolysaccharide (LPS)  โดยให้สารสกัดจากรากคนทาในขนาด12.5-50 μg/ml วิเคราะห์ผลด้วยเครื่อง real-time RT-PCR ผลการทดสอบพบว่าสารสกัดขนาด 50, 100,200 และ 400 mg/kg สามารถลดการอักเสบได้ที่เวลา 2 ชม. หลังฉีดคาราจีแนน โดยลดการบวมที่อุ้งเท้าหนูได้ 28.49, 31.18, 47.85 และ 65.05% ตามลำดับ เมื่อเปรียบเทียบกับยามาตรฐาน Indomethacin ขนาด 5 mg/kg ลดการบวมได้ 37.10% และผลลดการแสดงออกของ mRNA ของสารในกระบวนการอักเสบ หรือ proinflammatory cytokines พบว่าสารสกัดขนาด 50 μg/ml สามารถยับยั้ง TNF-α และ IL-1β ได้เท่ากับ 49.83±3.77 และ 47.27±3.77% ตามลำดับ แต่การยับยั้ง IL-6 จะใช้สารสกัดขนาด 12.5 และ 25 μg/mlยับยั้งได้ 43.93±5.65% เมื่อเปรียบเทียบกับสารมาตรฐาน dexamethasone ขนาด 10 μM ยับยั้ง TNF-α, IL-1β และ IL-6 mRNA expression ได้เท่ากับ 30.06±4.09%, 77.96±2.09% และ 89.44±0.54% ตามลำดับ จึงสรุปได้ว่าสารสกัดเอทานอลจากรากคนทามีฤทธิ์ต้านการอักเสบ โดยลดการแสดงออกของไซโตคายน์ที่เกี่ยวข้องกับการอักเสบ (Somsil, et al., 2012)

          สารบริสุทธิ์ที่แยกได้จากผลและรากคนทา คือ harperfolide ออกฤทธิ์แรงในการต้านการอักเสบในหลอดทดลอง โดยยับยั้งการสร้าง nitric oxide (NO) เมื่อทดสอบโดยใช้เซลล์แมคโครฟาจของหนูที่ถูกกระตุ้นการอักเสบด้วย LPS โดยมีค่า IC₅₀ เท่ากับ 6.51±2.10 µM โดยมีผลลดการแสดงออกของ iNOS protein ที่ทำหน้าที่สร้างสารในกระบวนการอักเสบ คือไนตริกออกไซด์ โดยเปรียบเทียบกับสารมาตรฐาน indomethacin  ค่า IC₅₀ เท่ากับ 28.42±3.51 µM (Choodej, et al., 2013)

          สารสกัดรากคนทาด้วยเอทานอลมีฤทธิ์ยับยั้งการสร้าง nitric oxide (NO)  ในหลอดทดลอง ทำการทดสอบโดยใช้ LPS กระตุ้นให้เกิดการอักเสบในเซลล์แมคโครฟาจของหนู โดยสารสกัดขนาด 50 μg/ml ยับยั้งการสร้าง NO โดยมีค่า IC₅₀ เท่ากับ 23.14 μg/ml  ออกฤทธิ์ได้ดีกว่าสารมาตรฐาน dexamethasone ผลการทดสอบสารสกัดจากรากคนทาในการลดการแสดงออกของ mRNA ของเอนไซม์ cyclooxygenase-2 (COX-2) ซึ่ง COX-2 เป็นเอนไซม์ที่ใช้ในการสร้าง  prostaglandin ในกระบวนการอักเสบ พบว่าสารสกัดที่ความเข้มข้น 50 μg/ml  ลดการแสดงออกของ COX-2 ได้ดีกว่าสารมาตรฐาน dexamethasone (10 µM) และสารสกัดที่ความเข้มข้น 25 และ 50 μg/ml  ลดการแสดงออกของ iNOS ได้ดีกว่าสารมาตรฐาน dexamethasone (10 µM) โดยสรุปสารสกัดรากคนทาด้วยเอทานอลมีผลลดการอักเสบ และลดไข้ได้ เนื่องจากสามารถยับยั้ง iNOS และ COX-2 ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่ใช้ในการสร้างสารที่ทำให้เกิดการอักเสบและเกิดไข้ ได้แก่ NO และ PGE₂ ตามลำดับ (Somsill, et al., 2010)

การศึกษาทางคลินิก:             -

อาการไม่พึงประสงค์:            -

การศึกษาทางพิษวิทยา:        -

เอกสารอ้างอิง:

1. ผกามาศ เหล่าทองสาร. องค์ประกอบทางเคมีของรากคนทา (Harrisonia perforata Merr.).  [วิทยานิพนธ์]. กรุงเทพฯ. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2533.

2. มนิดา สถิตมั่นในธรรม.การแยก และหาสูตรโครงสร้างของสารประกอบจากรากคนทา. [วิทยานิพนธ์]. กรุงเทพฯ. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2535.

3. Choodej S, Sommit D, Pudhom K. Rearranged limonoids and chromones from Harrisonia perforata and their anti-inflammatory activity. Bioorganic & medicinal chemistry letters. 2013;23:3896-3900.

4. Department of Medical Sciences, Ministry of Public Health, Thailand. 2018. Thai Herbal Compendium on physico-chemical specifications volume II. MiraCulous Company Limited:Pathumtani.

5. Somsill P, Itthipanichpong C, Ruangrungsi N, Limpanasithikul W. Inhibitory effect of Harrisonia perforata root extract on macrophage activation. Thai J Pharmacol. 2010;32(1):168-171.

6. Somsil P, RuangrungsiN, Limpanasitikula W, Itthipanichpong C. In vivo and in vitro anti-inflammatory activity of Harrisonia perforata root extract. Phcog J. 2012;4(32):38-44.

ค้นหาข้อมูลพืชที่ให้เครื่องยา: phar.ubu.ac.th/herb-phargarden/

ข้อมูลตำรับยาห้าราก            :  phar.ubu.ac.th/herb-thairemedy/