ปวกหาด

ลักษณะภายนอกของเครื่องยา:
           ผงปวกหาด เตรียมได้จากแก่นมะหาดสับเป็นชิ้นเล็ก ๆ ต้มเคี่ยวกับน้ำจนเกิดฟอง ช้อนฟอง ใส่ในผ้าขาวบาง ทำให้สะเด็ดน้ำ แล้วนำมาตากให้แห้ง จะได้ผงสีนวลจับกันเป็นก้อน นำไปย่างไฟจนเหลือง เรียกก้อนที่ได้ว่า “ปวกหาด” ปวกหาดมีรสร้อนเมาเบื่อ
 

เครื่องยา ปวกหาด

เครื่องยา  แก่นมะหาด

เครื่องยา  แก่นมะหาด

ลักษณะทางกายภาพและเคมีที่ดี
           ไม่มีข้อมูล
 
สรรพคุณ
           ตำรายาไทย ใช้ ผงปวกหาด เป็นยาถ่ายพยาธิไส้เดือน พยาธิตัวตืด แก้ท้องอืดเฟ้อ แก้กระษัย แก้เบื่ออาหาร แก้กระหายน้ำ  แก้ฝีในท้อง แก้ปวด แก้ลม ขับโลหิต แก้เคือง  แก้ปัสสาวะกระปริดกระปรอย หรือนำผงมาละลายกับน้ำทาแก้ผดผื่นคัน แก่นมะหาดมีรสร้อน มีสรรพคุณ แก้ลม แก้โรคกระษัยไตพิการ แก้กระษัยดาน แก้กระษัยเสียด แก้กระษัยกร่อน แก้กระษัยลมพานไส้ แก้กระษัยทำให้ท้องผูก แก้ดวงจิตขุ่นมัว ระส่ำระสาย แก้นอนไม่หลับ แก้เบื่ออาหาร แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้ปัสสาวะกะปริบกะปรอย ถ่ายพยาธิ พยาธิตัวตืด แก้ท้องโรพุงโต แก้จุกผามม้ามย้อย แก้ฝีในท้อง แก้ปวด แก้เคือง กระจายโลหิต แก้เส้นเอ็นพิการ

รูปแบบและขนาดวิธีใช้ยา
           ถ่ายพยาธิไส้เดือน พยาธิเส้นด้าย และพยาธิตัวตืด ใช้ผงปวกหาด 1-2 ช้อนชา ประมาณ 3-5 กรัม ผสมกับน้ำสุกที่เย็นแล้ว (ห้ามกินกับน้ำร้อนจะทำให้คลื่นไส้อาเจียน) หรือผสมน้ำมะนาวลงไปด้วย รับประทานก่อนอาหารเช้า หลังรับประทานยาไปแล้ว 2 ชั่วโมง ให้รับประทานยาถ่าย (ดีเกลือ) ตามเพื่อถ่ายตัวพยาธิออกมา ใช้ในเด็กได้ดี  เวลาปรุงยาควรใส่ ลูกกระวานหรือลูกจันทน์เทศด้วย เพื่อแก้การไซร้ท้อง

องค์ประกอบทางเคมี
           พบสารสำคัญคือ  2 ,  4, 3', 5' tetrahydroxystilbene (oxyresveratrol)

การศึกษาทางเภสัชวิทยา
          สารสกัดแก่นมะหาดมีฤทธิ์ขับพยาธิใบไม้ (Haplorchis taichui) ในหลอดทดลอง (ผงปวกหาดจากแก่นมีสารที่ใช้ขับพยาธิคือ oxyresveratrol)
          สารสกัดแก่นมะหาดมีฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ไทโรซิเนสได้ร้อยละ 92 ที่ความเข้มข้น 3 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร (สาร oxyresveratrol มีผลลดความเข้มของเม็ดสีเมลานินในผิวหนังโดยยับยั้งเอนไซม์ไทโรซิเนสทำให้ผิวขาว)
          สาร oxyresveratrol ที่แยกได้จากแก่นมีฤทธิ์ปานกลางในการยับยั้งการเจริญของเชื้อไวรัสสามชนิดในหลอดทดลองได้แก่ ชื้อ HIV และเชื้อไวรัสเริมทั้งสองชนิดคือ HSV1, HSV2

การศึกษาทางคลินิก
           ปวกหาดขนาด 5 กรัม ผสมกับสารอื่นๆ ที่ใช้เป็นยาถ่ายและสารแต่งรสชาติ ให้คนไข้ที่เป็นพยาธิตัวตืดวัวควาย (Taenia saginata) จำนวน 25 คน หลังรับประทาน ตรวจพบส่วนหัวของพยาธิในอุจจาระ และการติดตามผลต่อมา ไม่พบปล้องหรือไข่พยาธิในอุจจาระอีก

           ปวกหาดขนาด 5 กรัม ผสมน้ำดื่ม และให้ยาถ่ายตามในผู้ป่วยจำนวน 39 ราย จากการตรวจอุจจาระของคนไข้ พบส่วนหัวพยาธิ และพบส่วนปล้องพยาธิ พบว่าเป็นพยาธิตืดวัวควาย (Taenia saginata)  และพยาธิตืดหมู (Taenia solium) คิดเป็นการรักษาหายอัตราร้อยละ 81

การศึกษาทางพิษวิทยา
           บางรายถ้าแพ้ผงปวกหาด จะมีอาการผื่นคันที่หน้า ผิวหนังจะแดงคัน ตาแดง อาจมีไข้ร่วมด้วย อาการเหล่านี้จะหายไปเองใน 1-2 วัน กองวิจัยทางแพทย์ กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์รายงานว่า ไม่มีพิษเฉียบพลัน

ค้นหาข้อมูลพืชที่ให้เครื่องยา : phar.ubu.ac.th/herb-phargarden/

ตัวอย่างพรรณไม้แห้ง : phar.ubu.ac.th/herb-thaiherbarium/