เพกา

ลักษณะภายนอกของเครื่องยา:
           เปลือกลำต้นเรียบ สีน้ำตาลครีมอ่อน หรือเทาอ่อน อาจแตกเป็นรอยตื้นๆ เล็กน้อย  หรือเป็นสะเก็ดสี่เหลี่ยม มีรูระบายอากาศ กระจายอยู่ทั่วไป เปลือกหนาประมาณ 0.5-1 เซนติเมตร เปลือกใน มีสีเขียวอมเหลือง เปลือกต้นมีรสฝาด ขม เย็น  มีกลิ่นเฉพาะ
 

เครื่องยา เปลือกเพกา

เครื่องยา  เปลือเพกา

เครื่องยา  เปลือกเพกา

ลักษณะทางกายภาพและเคมีที่ดี:
           ไม่มีข้อมูล
 
สรรพคุณ:
           ตำรายาไทย: เปลือกต้น รสฝาด ขม เย็น ช่วยสมานแผล ดับพิษกาฬ แก้ร้อนใน แก้ท้องร่วง ทำให้น้ำเหลืองเป็นปกติ ดับพิษโลหิต บำรุงโลหิต  แก้เสมหะจุกคอ  ขับเสมหะ  แก้บิด  แก้อาการจุกเสียด แก้ไข้รากสาด  แก้ฝี  รักษามะเร็งเพลิง  ขับเหงื่อ  แก้ไขข้ออักเสบชนิดเฉียบพลัน  ช่วยเจริญอาหาร
           แพทย์ในชนบท: ใช้ตำผสมกับเหล้าโรงพ่นตามตัวสตรีที่ทนอยู่ไฟไม่ได้ให้ผิวหนังชา ตำผสมกับน้ำส้มมดแดง และเกลือสินเธาว์ กินเป็นยาขับลมในลำไส้ แก้บิด แก้อาเจียนไม่หยุด ต้มน้ำกินเป็นยาขับเสมหะ แก้เสมหะจุกคอ ขับเลือดเน่าในเรือนไฟ บำรุงโลหิต แก้บิด แก้จุกเสียด ฝนกับเหล้ากวาดปาก แก้พิษซางเม็ดสีเหลือง แก้ละออง แก้ซางเด็ก ทาแก้ปวดฝี แก้ฟกบวม นอกจากนี้เปลือกเพกาใช้ร่วมกับสมุนไพรอื่นๆ แก้เบาหวาน  แก้โรคมานน้ำ  เปลือกต้มรวมกับสมุนไพรหลายชนิด  แยกเอาน้ำมันมาทาแก้องคสูตร  แก้ริดสีดวงทวารหนัก ทวารเบา  แก้ฟกบวม  แก้คัน เปลือกหรือแก่น ใช้เป็นยาแก้ฟกช้ำ และนำไปเข้ากับยาอื่นหลายตัว แก้น้ำเหลืองเสีย บำรุงเลือด เป็นยาแก้พิษ ทั้งห้า (ราก ลำต้น ใบดอก และผล) มีรสฝาดขมเย็น เป็นยาสมานแผล แก้อักเสบฟกบวม แก้ท้องร่วง แก้ไข้ เพื่อลมและโลหิต แก้น้ำเหลืองเสีย
           บัญชียาจากสมุนไพร: ที่มีการใช้ตามองค์ความรู้ดั้งเดิม ตามประกาศ คณะกรรมการแห่งชาติด้านยา ปรากฏการใช้เปลือกเพกา ในยารักษากลุ่มอาการทางระบบทางเดินอาหาร ปรากฏตำรับ”ยาเหลืองปิดสมุทร” มีส่วนประกอบของเปลือกเพกา ร่วมกับสมุนไพรอื่นอีก 12 ชนิด ในตำรับ มีสรรพคุณบรรเทาอาการท้องเสียชนิดที่ไม่เกิดจากการติดเชื้อ เช่น อุจจาระไม่เป็นมูก หรือมีเลือดปนและท้องเสียชนิดที่ไม่มีไข้ ตำรับ "ยาเลือดงาม" มีส่วนประกอบของเปลือกเพการ่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นๆ ในตำรับ มีสรรพคุณบรรเทาอาการปวดประจำเดือน ช่วยให้ประจำเดือนมาเป็นปกติ แก้มุตกิด

รูปแบบและขนาดวิธีใช้ยา:
           ไม่มีข้อมูล

องค์ประกอบทางเคมี:
           methyl oroxylopterocarpan, baicalein, chrysin, 5,7-dihydroxy-6-methylflavone, oroxylin A, scutellarein 7-rutinoside, galangin, lapachol

การศึกษาทางเภสัชวิทยา:

ฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ

                   การทดสอบฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระของสารสกัดเฮกเซน, เอทิลอะซิเตต, อะซิโตน และเมทานอล ที่ได้จากเปลือกเพกา ทำการศึกษาในหลอดทดลอง ใช้การทดสอบฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระทางเคมี 5 วิธี ได้แก่ DPPH (1,1-diphenyl-2-picrylhydrazyl)radical scavenging assay, ferric reducing antioxidant power (FRAP) assay (หาความสามารถรวมในการส่งผ่านอิเล็กตรอนไปรีดิวซ์สารประกอบเชิงซ้อนของเหล็ก), hydrogen peroxide scavenging activity, metal chelating activity (ทดสอบความสามารถในการแย่งจับกับโลหะไอออน เนื่องจากเหล็กอิสระที่มีอยู่ทั่วร่างกายสามารถเหนี่ยวนำให้เกิดอนุมูลอิสระได้)  และ thiobarbituric acid (TBA) assay (การตรวจวัดระดับสารมาลอนอัลดีไฮ (MDA) ผลผลิตจากการเกิดลิปิดเปอร์ออกซิเดชัน ที่เกิดจากการทำลายของไลปิดในเยื่อหุ้มเซลล์ ระดับ MDA ที่สูงขึ้นแสดงถึงอัตราที่เซลล์ในเนื้อเยื่อต่างๆ ถูกทำลาย โดยวัดจากปริมาณสาร thiobarbituric acid reactive substances (TBARS) ที่เกิดจากปฏิกิริยาระหว่าง MDA และกรดบาร์บิทูริก) ผลการตรวจสอบด้วยวิธี DPPH radical scavenging assay พบว่าสารสกัดเมทานอล และสารมาตรฐานวิตามินซี มีค่าความเข้มข้นที่ยับยั้งอนุมูลอิสระ DPPH ได้ร้อยละ 50 (IC₅₀) เท่ากับ 9.42±0.04 และ 12.25±0.01 µg/ml ตามลำดับ  การตรวจสอบโดยวิธี FRAP assay พบว่าค่า EC₅₀ ของสารสกัดเมทานอล และวิตามินซี มีค่าเท่ากับ 292.31±0.06 และ 910.37 µg/ml ตามลำดับ การตรวจสอบโดยวิธี hydrogen peroxide scavenging activity พบว่าค่า IC₅₀ ของสารสกัดเมทานอล และวิตามินซี มีค่าเท่ากับ 153.45 และ 228.97 µg/ml ตามลำดับ การตรวจสอบโดยวิธี metal chelating activity พบว่า EC₅₀ ของสารสกัดเมทานอล มีค่าเท่ากับ 121.54 µg/ml การตรวจสอบโดยวิธี TBA assay พบว่าค่า IC₅₀ ของสารสกัดเมทานอล และวิตามินซี มีค่าเท่ากับ 18.9788 และ 35.77 µg/ml ตามลำดับ  โดยสรุปสารสกัดเมทานอลจากเปลือกเพกามีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระสูงกว่าสารมาตรฐานวิตามินซีในการทดสอบทั้ง 4 วิธี คือ DPPH radical scavenging assay,FRAP assay, hydrogen peroxide scavenging activity และวิธี thiobarbituric acid (TBA) assay (Saha, et al., 2017)

          
การศึกษาทางคลินิก:
           ไม่มีข้อมูล

การศึกษาทางพิษวิทยา:
           เมื่อฉีดสารสกัดแอลกอฮอล์และน้ำ (1:1)  ให้แก่หนู  ขนาดสูงสุดที่ไม่เป็นพิษคือ 1 มิลลิกรัม/กิโลกรัม  การทดสอบความเป็นพิษเฉียบพลันในหนูถีบจักรโดยการป้อนทางปาก  พบว่าสารสกัดแอลกอฮอล์ 70% ในขนาด 800 มิลลิกรัม/กิโลกรัม  ไม่พบพิษ  แต่ถ้าฉีดเข้าทางช่องท้องในขนาด 800 มิลลิกรัม/กิโลกรัม  พบว่าหนูตาย 7 ใน 10 ตัว  ส่วนการทดสอบความเป็นพิษกึ่งเฉียบพลัน  โดยป้อนสารสกัดให้หนูกินทางปากขนาด 800 มิลลิกรัม/กิโลกรัม  หรือฉีดเข้าทางช่องท้องในขนาด 200 มิลลิกรัม/กิโลกรัม  ไม่พบพิษ

เอกสารอ้างอิง:

Saha P, Choudhury PR, Das S, Talukdar AD, Choudhury MD. In vitro antioxidant activity of bark extracts of Oroxylum indicum (L.) vent. Asian J Pharm Clin Res. 2017;10(8):263-266.

ค้นหาข้อมูลพืชที่ให้เครื่องยา    : phar.ubu.ac.th/herb-phargarden/

ตัวอย่างพรรณไม้แห้ง               : phar.ubu.ac.th/herb-thaiherbarium/

ข้อมูลตำรับยาเลือดงาม            :  phar.ubu.ac.th/herb-thairemedy/

ข้อมูลตำรับยาเหลืองปิดสมุทร  :  phar.ubu.ac.th/herb-thairemedy/