ฐานข้อมูลเครื่องยาไทย

ลำต้นรูปทรงกระบอก แข็ง เกลี้ยง ตามปล้องมักมีไขปกคุลม เหง้า มีข้อและปล้องสั้นมาก กาบใบสีขาวนวล หรือสีขาวปนม่วง

ใบมีขนสีขาวตรงละเอียด ตรง ห่าง สาก ทอดขนานกับผิวใบ ทั้งสองด้าน ท้องใบมีขนมากกว่าหลังใบใบรูปหอกกลับ หรือรูปไข่แกมใบหอกกลับ แผ่นใบยาว 8-20 เซนติเมตร กว้าง 3-5 เซนติเมตร

ผลแห้งสีน้ำตาลแดง ผลอัดกันแน่นเป็นช่อรูปทรงกระบอก โคนโต ปลายเล็กมน ขนาดยาวประมาณ 2.5-7.5 เซนติเมตร

ดีบัวมีรูปร่างคล้ายสาก ยาว 1-1.5 เซนติเมตร ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2 มิลลิเมตร มีใบอ่อน 2 ใบ ใบหนึ่งสั้น อีกใบหนึ่งยาว สีเขียวเข้ม หรือสีเขียวอมเหลือง ปลายใบม้วนเป็นรูปคล้ายลูกศร ต้นอ่อนตรง

ลำต้นเป็นหัวหรือเหง้าขนาดเล็กอยู่ใต้ดิน รูปร่างกลมเรียว มีหงอนเหมือนขวาน มีรสร้อนเมา

ดอกจันทน์ (mace) คือส่วนเยื่อหุ้มเมล็ด ลักษณะเป็นริ้วสีแดงจัด ดูเหมือนร่างแห เป็นแผ่นบางมีหลายแฉกหุ้มเมล็ด

ใน1 ฝัก มีประมาณ 20-30 เมล็ด เมล็ดผิวเรียบ เงาเป็นมัน ผิวเมล็ดสีน้ำตาลเหลือง เมล็ดแข็ง แบน หน้าตัดเฉียงเป็นรูปร่างสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน

ใบรูปวงรีแกมขอบขนาน หรือรูปไข่กลับ กว้าง 3-7 เซนติเมตร ยาว 6-15 เซนติเมตร โคนใบมน ปลายใบมน ฐานใบไม่เท่ากันทั้ง 2 ด้าน ขอบใบเรียบ ใบค่อนข้างหนา หยาบและเหนียว

เถา มีตุ่มหนามด้านๆขนาดเล็กตามลำต้นและกิ่งก้าน เปลือกไม้ผิวขรุขระสีน้ำตาล เนื้อไม้สีเหลืองอ่อนๆ มีรสหวาน

เป็นไม้เถา เนื้อแข็ง ขนาดเล็ก เปลือกค่อนข้างดำ เกลี้ยง มียางสีขาวขุ่น เถาที่เก็บมาแล้ว จะต้องทุบลอกเอาเปลือกสีดำข้างนอกทิ้ง ลอกเอาแต่เนื้อที่หุ้มแก่น แล้วผึ่งลมให้แห้ง เปลือกไม้จะม้วนเป็นแผ่นบางๆ มีสีขาว

รากเรียวและยาว เปลือกหุ้มรากเป็นเยื่อบางสีเหลืองเข้ม มีรสเผ็ด ขื่น เฝื่อนเล็กน้อย และมีกลิ่นหอม

แก่น ที่มีเชื้อราลง จนทำให้แก่นมีสีน้ำตาลแดงและมีกลิ่นหอม มีรสขมเย็น ฝาดเล็กน้อย

เนื้อไม้และแก่น มีสีออกน้ำตาลอ่อน หรือออกขาวนวล มีรสขม หวาน หรือรสขมเย็นระคนกัน

ผลเป็นผลแห้งรูปกระสวย เมล็ดรีสีน้ำตาลขนาดกว้างประมาณ 1-1.5 เซนติเมตร ยาว 2-3 เซนติเมตร เมล็ดติดอยู่ด้านล่างของปีก คล้ายลูกสมอแห้ง เปลือกบาง ผลแก่ ที่เปลือกเมล็ดชั้นนอกมีสารเมือกจำนวนมาก

ลำต้นเปลาตรง เปลือกสีดำ มีหนามตามแข็งขนาดใหญ่ ตามลำต้นและกิ่งก้าน เนื้อไม้ภายในมีสีเนื้ออ่อนเปราะหักง่าย เป็นเส้นใยที่อ่อนไม่แข็ง

เมล็ดแบน รูปไข่ สีดำ (งาดำ) และนวล (งาขาว) ผิวเป็นมัน เนื้อชุ่มน้ำมัน น้ำมันจากเมล็ดมีกลิ่นหอมชวนรับประทาน เมล็ดรสฝาด หวาน ขม น้ำมัน รสฝาดร้อน

เป็นไม้เถาเลื้อยพาดพันต้นไม้อื่น ยาว 3-6 เมตร ลำต้นเป็นไม้เนื้อแข็ง เปลือกนอกสีน้ำตาลเข้ม เนื้อในสีน้ำตาลอ่อน เถามีรสขมเบื่อเย็น เปลือกเถารสเฝื่อน ไม่มีกลิ่น

เนื้อในฝักแก่ มีเนื้อสีน้ำตาลเข้มเกือบดำ เหนียว มีแผ่นสีน้ำตาลแบนกั้นระหว่างเมล็ด เนื้อมีรสหวาน เอียน

ดอกช่อ มีดอกย่อยขนาดเล็กจำนวนมาก ดอกยาวประมาณ 2.5-4 เซนติเมตร กลีบดอกเป็นกระจุก กลีบสีแดงเข้ม ดอกและเกสรมีรสหวานร้อน

เมล็ดรูปสามเหลี่ยม มีเนื้อหุ้มเมล็ดสีแดงหรือสีแสด รสร้อนหอม นำเมล็ดแช่น้ำให้ตกตะกอนได้ผงสีส้มชื่อ bixin ใช้ผสมอาหารและย้อมผ้าได้