ฐานข้อมูลเครื่องยาไทย

ผลรูปทรงกลม เป็นพวงช่อ เมื่อแก่แห้ง ผิวเรียบ ผลแก่แห้งมีสีน้ำตาลดำ มีกลีบเลี้ยงสีเทาหุ้ม ภายในมีเมล็ดเดียว เมล็ดเดี่ยวกลม สีน้ำตาล

เหง้ามีลักษณะเป็นข้อๆ แบนในแนวนอน แตกแขนง รูปร่างเหมือนฝ่ามือประกอบด้วยแง่งเล็กๆ เปรียบเสมือนนิ้ว

หัวใต้ดินมีลักษณะยาว ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 1-2 เซนติเมตร ยาวราว 10-15 เซนติเมตร ที่ผิวไม่เรียบ

เปลือกสีเทาอมเขียว เปลือกในสีขาวหนา ผิวเรียบบาง มักมีขนอยู่โดยทั่วไป มียางขาวข้น เปลือกต้น กระพี้ มีรสเมาฝาดขม

ขอนดอกคือเนื้อไม้จากต้นพิกุลหรือต้นตะแบกที่มีราลง เนื้อไม้มีสีน้ำตาลเข้ม ประขาว มองเห็นเป็นจุดๆ สีขาว กระจายทั่วไป ภายในผุเป็นโพรงเล็กๆ มีกลิ่นหอม

ใบรูปไข่กลับ กว้าง 1-5 เซนติเมตร ยาว 2.5-10 เซนติเมตร ปลายใบมน ปลายใบมีขนาดใหญ่กว่าโคนใบ โคนใบสอบ ขอบใบหยักแบบฟันเลื่อย

เหง้ารูปไข่ มีแง่งแขนงรูปทรงกระบอก หรือคล้ายนิ้วมือ ตรงหรือโค้งเล็กน้อย ยาว 4-7 เซนติเมตร กว้าง 1-1.5 เซนติเมตร

เหง้าหนา ค่อนข้างกลม ข้อป่อง ปล้องสั้น ตัดเอารากแขนงออกหมด จะได้เหง้ารูปคล้ายกำปั้น ผิวตะปุ่มตะป่ำไม่สม่ำเสมอ

เครื่องยาชนิดนี้มีลักษณะกลมยาวคล้ายหัวผักกาด แต่มีขนาดเล็กกว่า และแข็งกว่ามาก ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางราว 2 ซม.

โกฐพุงปลามีลัษณะคล้ายกระเพาะปลาขนาดเล็ก ลักษณะคล้ายถุงแบน กลวง ปากแคบคือมีคอคอดคล้ายมีขั้ว ก้นป่อง แบน

ไม้ล้มลุก รากสดอวบหนา รูปทรงกระบอก แยกเป็นรากแขนงหลายราก รากแห้งรูปแกมทรงกระบอก ปลายแยกเป็นแขนง 3-5 แขนง หรือมากกว่า ยาว 15-25 เซนติเมตร

เป็นไม้ล้มลุก เหง้าเป็นไม้เนื้อแข็ง มีรากย่อยปกคลุมเป็นเส้นยาว โดยรอบหนาแน่น รากมีรสสุขุม ขม กลิ่นหอม มีกลิ่นแรงเฉพาะตัว

ใบประกอบแบบขนนก เรียงสลับ เนื้อใบบาง กว้าง 2-6 เซนติเมตร ยาว 3-7 เซนติเมตร ขอบใบหยักลึกแบบขนนก 3 ชั้น

เหง้าแห้งค่อนข้างกลมหรือยาว หรือรูปทรงกระบอก หรืออาจมีแง่งยาวแยกออกไป ยาว 3-10 เซนติเมตร ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 1-2 เซนติเมตร

เหง้าแห้ง มีลักษณะกลมยาว ยาวประมาณ 3-6 ซม. ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 0.5 - 1 ซม.

รากสีเทาถึงสีน้ำตาล ลักษณะแข็ง รูปทรงกระสวย หรือรูปทรงกระบอก คล้ายกระดูก ขนาดความยาว 5-10 เซนติเมตร

เกสรตัวผู้ของดอกบัวหลวง เก็บเมื่อดอกบานเต็มที่ แยกเอาเฉพาะเกสรตัวผู้ นำไปผึ่งให้แห้งในที่ร่ม

เปลือกลำต้นสีน้ำตาล มีหนาม เนื้อไม้สีเทาหรือน้ำตาลอ่อน

เปลือกสีน้ำตาลเข้ม มีด่างขาวประปราย เปลือกแตกเป็นร่องยาว เนื้อไม้สีเหลือง และเปลือกในมีน้ำยางสีแดงเข้ม เปลือกต้นและเนื้อไม้ มีรสหวาน เย็น เฝื่อนเมาเล็กน้อย

ไม้เถาเนื้อแข็ง หรือไม้พุ่มรอเลื้อย เปลือกลำต้นเรียบสีเทานวล เนื้อไม้มีวงปีสีน้ำตาลแดงเข้มจำนวนหลายชั้นเห็นชัดเจน เรียงซ้อนกันเป็นชั้น 7-9 ชั้น ต้นมีรสเมาเบื่อ ฝาด สุขุม